Cé hiad Kneecap? Cén tionchar atá acu ag an nGaeilge sa 2024?

Le hEagarthóir Gaeilge Isabel Duff

Nuair a bhíonn tú ag smaoineamh ar an nGaeilge, cén íomhá a thagann chun cuimhne? Gortanna fhada glasa breac le caoirigh agus eallach? Na slua sí le gruaig rua orthu ag seinm an fheadóg stáin? Oisín i dtír na nóg? Is achoimre é seo ar an tuiscint forleathan ar an nGaeilge, go tráidisíunta. Tá stair na teanga seo agus cultúr an teanga an thábhactach ar fad. Caithfimid é a chosaint.Is rud álainn draíochtúil é an cúltúr gaelach ach bíonn íomhá foirfe agus glan aici go stáiriúil. Le deanaí, tá sé seo ag athrú mar gheall ar na hardáin nua ar fáil ag daoine óga.

Is é Kneecap ainm an ghrúpa ceoil as Iarthar Beil Feirste atá go mór i mbéal an phobail sa lá atá inniu ann. Rapcheol as gaeilge a chum siad. Tá triúir baill ann, Liam Óg Ó hAnnaidh (Mo Chara ar an stáitse), Naoise Ó Cairealláin (Moglaí bap ar an stáitse ) agus JJ Ó Dochartaigh (DJ Provaí ar an stáitse). Tháínig Kneecap le chéile sa bhliain 2017 agus foilsíodh an chéad amhrán “C.E.A.R.T.A” sa bhliain chéanna. Spreagadh iad an amhrán seo a fhoilsigh mar gheall ar Acht an Ghaeilge 2017. Chuir an acht sin an thabacht agus an stádas chéanna ar an nGaeilge mar atá ar an mBéarla i gCúige Uladh. Céim mhaith ar aghaidh don Ghaeilge igCúige Uladh a bhí sé. Is leis an ghaeilge a tógadh Moglaí Bap agus d’fhoglaim Mo Chara agus DJ Provaí an ghaeilge sa scoil. An rud is tarraingteach faoin ngrúpa sin ná go bhfuil siad ag canadh faoin gnáth rudaí agus gnáth fadhbanna ag daoine óga tríd a dteanga dhúchais. Níl na hamhráin Kneecap mar achmainní ofigíul chun an teanga a chur chun cinn ach mar sin oibríonn sé go héifeachtach.I ngach teanga eile feictear amhráin agus ceol rap ag caint ar an ngnáthshaol nua aimseartha.Éist leis an raidió. Tá go leor amhráin rapcheol Béarla, Francis, agus Spainnis agus pléann siad an saol sa lá atá inniu ann. Ní heol dom amhráin as gaeilge ar bith leis na téamaí mar shampla drugaí, saol soisialta an duine óig agus fadhbanna nua aimseartha.Is iad na hamhráin sean fhaiseanta ag caint faoi shochaí in Éirinn fadó fadó na hamhráin cáilíul agus na hamhráin a bhaineann le híomha na Gaeilge go traidisíunta.

Cannan Kneecap rap cheol bunaithe ar shaol an duine óig i mBéal Feirste sa sochaí sa lá atá inniu ann, díreach tar éis na troiblóidí. Úsáideann siad foclóir nua aimseartha, ní fhaigtear gaeilge cosúil le sin in aon áit ar na meáin. Is ardáin nua é an rap cheoil don Ghaeilge. Go stáiriúil, bhí rapcheol fite fuaite le saoirse, féach ar na daoine sa Méiricea ag canadh faoin daoirse agus éagóir mar shampla. Mar a deir an seanfhocail ‘Beath Teanga í a labhairt’ agus is iad na daoine óga an ghrúpa is feidir an teanga a chosaint agus a chur chun cinn. Maidir leis na sean amhráín gaeilge, níl an t-aos óig in ann iad a fheicáil san amhráin sin. Mar sin níl fonn acu na hamhráin a chanadh, na liricí a fhoghlaim agus an ghaeilge a úsáid taobh amuigh den seomra ranga. Is iad na hamhráin Kneecap an glan-mhalairt de na hamhráin gaelach traidisíunta. Labhraíonn siad faoin alcól, drugaí, agus na fadhbanna sóisialta is coitianta sa sochaí inniu. Úsaidtear foclóir nua aimseartha agus focail agus phrasaí saghas greannmhar. Níl na hamhráin Kneecap mar achmainní ofigíul don rialtais  chun an teanga a chur chun cinn ach mar sin oibríonn sé go héifeachtach. Tá fonn ar daoine óga na hÉireann agus thar léar an ghaeilge a fhoghlaim nó a gcuid ‘cúpla focail’ a fheabsú mar gheall ar thionchar Kneecap.

Feicimis anois ar cúpla liricí ón amhráin Kneecap i gcomparáid le ceann de na hamhráin is cáiliúla, “Dónall Óg”. Seo é an chéad véarsa ón “Dónall Óg”:

‘A Dhónaill Óig, má théirse thar farraige,

Tabhair mé fhéin leat is ná déan dearmad,

Mar beidh agat féirín lá aonaigh is margaidh,

Agus beidh iníon rí Éireann mar chéile ban agat.’

Seo é an chéad véarsa ón “Incognito”:

'Gul síos ar an snaois, you're sniffing the coke

Tá tú ag iarraidh cúpla smailc, you're looking a wee smoke

Trí chonsan agus guta, that's Molly or MD

"An bhfuil cead agam eochair?", if you fancy a key

And if you can't grasp that, say Micí Dainín

Or if he's mad for the coke, then he's a 'snaoisín'

If you don't have a 'dom, then you have no coiscín

Kneecap,, gan stop, anois a bhuachaillí’

Gan aon dabht ar bith tá tú in ann na difríochtí idir an tslí a úsaidtear an teanga a fhéicail go soléir. Is fiannaise tábháchtach cáíliúil é an amhrán Dónall Óg, tá an-mheas air. Is amhráin grá é, seanrá atá fós coitianta sa lá atá inniu ann. Ar an lámh éile, tá sé saghas seanaimseartha. Níl an tábhacht nó fuinneamh céanna maidir leis an ‘lá aonaigh sa lá atá inniu ann. Phléigh‘ Dónall Óg’ agus na hamhráin coitianta eile coincheap na ‘spré’ agus an phósta sa slí patrarcach. 

Os a choinne sin, labhraíonn Kneecap faoin gcursaí polaitíochta agus saol an duine óig maidir leis an saol soisialta, alcól agus drugaí. Roimhe Kneecap níor chuala mé riamh an focal ‘snaois’ (focal don ‘cocaine). Tá a fhios agam go bhfuil an foclóir sin mí-oiriúnach don seomraí ranga ach ag an am chéanna tá an troid in aghaidh drugaí topaiciúil. Mar a deir an seanfhocail ‘beath teanga í a labhairt’ agus cén fáth nach mbeadh an ceart againn na fadhbanna sa sochaí a phlé inár dteanga fhéin. Is achmhain úsáideach é ceol kneecap chun ‘slang’ as gaeilge a fhoghlaim. San amhráin sin d’aistrigh Kneecap na ‘slang ‘ó gaeilge go béarla. Sin rud iontach ar fad ! Tá tú ag foghliam focail nua. Deirtear go cabhraíonn ceol nuair atá tu ag coinneáil cuimhne ar eolas. 

Os a choinne sin is bealach iontach é an cheol chun structúr gramadach a fhoghlaim go neamhbheartaithe. Mar shampla san amhrán’ amach anocht ‘feictear struchtúr an ghaeilge go soléir. Féach ar na liricí sin:

‘D’éírigh mé ar maidin, bhuel, ag deireadh an lae

Ach sula bhfágaim an leabaí, spliff agus cupán tae

Anois tá oíche mhór romham mar gheall orm inné.’

Is féidir leis na héisteoirí a thuiscint go bhfuil an briathar roimh an ábhar agus an ainmfhocal. Chomh maith le sin feictear an tuiseal ginideach ‘deireadh an lae’ agus feictear an séimhiú ‘oíche mhór’. Tagann na rialacha gramadach isteach i gceann na héisteoir Kneecap sa slí neamhfhoirmeálta agus nádurtha. 

Maidir leis an ‘slang’ as gaeilge, leis na liricí Kneecap foghlaimímid an Ghaeilge á labhairt sa slí simplí ina measc daoine óga.

Nuair a fhoilsíodh an chéad amhrán Kneecap, “C.E.A.R.T.A”, chuir RTE radio na gaeltachta cosc ar an amhrán. Cruthaíonn sé seo conspóid. Sin cinneadh a mbeadh aithreachas ar RTE faoi ar ball.Nuair a fuair na daoine óga amach go raibh cosc ar Kneecap ar an radio, d’fhás a dtóir. Bhí sé am an íomhá glan, foirfe agus draíochtúil maidir leis an ghaeilge a dhiultú. Tá an íomhá ag athrú. Tá cead ar daoine sa bhliain 2024 ár tsaoil fíor a chanadh faoi inár dteanga dhúchais.

Úsáidtear an ghaeilge sa tslí i bhfad níos difriúla i gcomparáid le fiche bliain ó shin. An Ghaeilge nua aimseartha á labhairt ag daoine óga. Is é an mana ‘Gach focal a labhraítear i nGaeilge, is piléar scaoilte ar son saoirse na hÉireann é’ an teachtaireacht is laidre sa scánnan. Spreag an scannán seo go leor daoine óga an ghaeilge a fhoghlaim. Tháinig an scánnan Kneecap amach ar an 2ú lá de mhí Lúnasa sa Stáit Aontaithe Mheiriceá, ar an 8ú lá de mhí Lúnasa in Éirinn agus ar an 23ú lá de mhí Lúnasa sa Sa Ríocht Aontaithe. Breathnaíonn an scánann saol  Moglaí bap, Mo Chara agus DJ Provaí agus conas a cruthaíodh an banna Kneecap. Scéal tochtmhar é seo ar conas atá saol an duine óig i mBéal Feirste tar éis na trioblóidí agus an tráma atá fós ann. Taispeaineann an scánnan an cumhacht a bhaineann leis ár dteanga dhúchais. Chuir an scánann an Ghaeilge chun solas i mbealach cliste leis an ngreann agus an scéal fíorspéisiúl.

 Bhí an t-adh orm agus ar an Domhnach bhí an deis agam dul chuig ceolchoirm Kneecap isteach san INEC i gCill Airne. Bhí an áit dubh le daoine, gach duine ag caitheamh glas, bán agus oráiste. Bhí balaclávaí le bratach na hÉireann trídathach ar fud na háíte. Deirtear go bhfuil na ceolchoirm Kneecap fuinniúil agus fisicúil agus tá sé sin fíor go leor. Ní dhéanfaidh mé dearmad go deo ar an oíche seo!  Beidh mé ag caint faoi ar feadh na mblianta atá le teacht ( nuair a thagann mo ghlóir ar ais ). An airéine INEC, plódaithe le daoine atá ag screadáil na liricí as gaeilge bunaithe ar saoirse, agus an craic chun a bheith mhacánta. Ag an gceolchoirm bhí “Mo Chara” ar an stáitse ag caint faoi an tábhacht ár dteanga dúchais a labhairt in aon slí atá is féidir linn. An nóimead is cumhactach i rith an ceolchoirm ná an t-amhrán deirneach “C.E.A.R.T.A”. Stop “Moglai Bap” ag canadh agus bhí an lucht féachana go léir ag screadáil na liricí. Níor chuala mé riamh an ghaeilge in áit cosúil le seo nó an Ghaeilge chomh hard le seo. Tháinig cáithníni ar mo chraiceann (cé go bhfuil mé ag cur allais). Bhí an lucht féachana go léir ag spalpa gaeilge sa slí nua aimseartha. Gan dabht bhí daoine sa slua gan móran gaeilge ach fós bhí siad ag screadáil ‘C.E.A.R.T.A is cuma liom sa foc faoi aon gharda Dúidín lasta, tá mise ró-ghasta Ní fheicfidh tú mise i mo sheasamh ró-fhada ‘Gaeilge simplí’, beagainín greannmhar, atá labhartha ag gnáth daoine óga. 

Mar chonclúid is é an banna Kneecap’ fath amháin don saghas ‘Gaelic Revival’ atá ar súil ag an nóiméad. An teachtaireacht lárnach a fhaighim as an banna, an cheolchoirm agus an ceol, ná caithfimid seasamh le chéile agus a bheith beomhar inár gcultúr agus teanga gaelach. Tá an ghaeilge ag scaipeadh tríd an domhain mhór míle bhuíochas go dtí an turas Kneecap 2024 sna Stáits agus an scannán atá daoine ag féachaint ar timpeall an domahin ar Amazon Prime. Tá sé in am dúinn a chosaint an dearcadh nua ar an nGaeilge.Chomh maith le sin, mar Éireannaigh, bíonn orainn cabhair agus tacaíocht a thabhairt do na daoine sa domhain atá ag fulaingt agus na daoine gan cead a bheith beomhar in a gcultúr. Tá sé seo fíor do na Palaistínigh. Ag an gceolchoirm bhí na fir ag caint faoi sin agus bhí chant ‘saoirse don phalistín’ ar súil. Chuir Kneecap an tacaíocht don Phalistín in iúl go minic, rud tabhachtach é sin a dhéanamh lena ardáin mhór. Tá cinedhíothú ar súil agus tá orainn aon rud a dhéanamh chun cabhrú leo agus chun aird a tharraignt ar an gcinedhíothú.